การข้ามพรมแดนของแม่น้ำสาละวินได้เริ่มต้นที่ราบสูงของทิเบตและไหลผ่านประเทศจีน เมียนมาร์ ก่อนที่จะไหลสู่ชายแดนไทย-เมียนมาร์ และไหลเข้าเมียนมาร์เพื่อมุ่งสู่ทะเลอันดามันอีกครั้ง ส่วนแม่น้ำยวมได้ไหลจากทิศตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศไทยลงสู่แม่น้ำสาละวินโดยผ่านแม่น้ำเมย ทั้งแม่น้ำเมยและแม่น้ำสาละวินได้ไหลยาวเป็นเขตแดนกั้นระหว่างไทย-เมียนมาร์  ที่ตั้งพื้นที่โครงการเขื่อนน้ำยวมตามที่รัฐเสนอให้สร้างอยู่ห่างจากชายแดนนี้ประมาณ 14 กิโลเมตร หลายชุมชนและภาคประชาสังคมได้ให้การสัมภาษณ์ถึงความกังวลเกี่ยวกับผลกระทบข้ามพรมแดนของเขื่อน รวมถึงคุณค่าทางวัฒนธรรมและจิตวิญญาณของชนเผ่ากะเหรี่ยงที่เชื่อมโยงสัมพันธ์กับแม่น้ำ และมีความกังวลถึงการอพยพของปลาระหว่างลุ่มน้ำยวมและน้ำสาละวิน อย่างไรก็ตาม ประเด็นนี้ยังไม่มีการปรึกษาหารือกับชุมชนปลายน้ำและหน่วยงานกำกับดูแลที่เกี่ยวข้องในประเทศเมียนมาร์

ในลุ่มน้ำสาละวินมีการเสนอสร้างเขื่อนผลิตกระแสไฟฟ้าจากพลังน้ำขนาดใหญ่และการผันน้ำมานานกว่าสี่ทศวรรษ ซึ่งรวมถึงการเสนอสร้างเขื่อนเพื่อผลิตกระแสไฟฟ้าบนแม่น้ำสาขาสำคัญของสาละวิน หมายรวมถึงเขื่อนเว่ยจีและเขื่อนดากวินที่เขตชายแดน และเขื่อนฮัตจีในเขตรัฐกะเหรี่ยง จากนั้นก็นำเข้าสู่ขั้นตอนของการทำ EIA เขื่อนเหล่านี้จะส่งผลกระทบต่อชุมชนและถูกต่อต้านจากชุมชนทั้งสองฝั่งของชายแดน รวมถึงชุมชนชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่อยู่อาศัยทั้งสองฝั่งชายแดนก่อนถึงการกำหนดเขตแดนในช่วงการปกครองอาณานิคมของอังกฤษในเมียนมาร์

ที่ผ่านมาหลายทศวรรษชุมชนลุ่มน้ำสาละวินมีได้การเคลื่อนไหวข้ามพรมแดนอย่างต่อเนื่อง เพื่อตอบโต้ต่อการเสนอสร้างโครงการเขื่อนและการผันน้ำ เป็นเวลากว่าสองทศวรรษ ในทุกๆปีของวันสากลวันแห่งการต่อสู้เพื่อแม่น้ำ 14 มีนาคม หรือวันหยุดเขื่อนโลก ตัวแทนจากกลุ่มชาติพันธุ์และศาสนาต่างๆจากฝั่งเมียนมาร์และไทยได้รวมตัวกันที่ริมน้ำสาละวินและแม่น้ำสาขาต่างๆเป็นการเฉลิมฉลองและปกป้องแม่น้ำและสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ และมากกว่านั้นเป็นการต่อต้านการสร้างเขื่อนและการผันน้ำ อย่างไรก็ตาม นับตั้งแต่การรัฐประหารในประเทศเมียนมาร์ เมื่อเดือน กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 ความรุนแรงและการละมิดสิทธิมนุษยชนต่อประชาชนและนักกิจกรรมได้ทวีความรุนแรงขึ้น ทำให้กิจกรรมข้ามพรมแดนดังกล่าวเป็นไปอย่างจำกัด ใน“ชุมชนชายแดน” แห่งลุ่มน้ำสาละวินได้มองเห็นรูปแบบการพัฒนาทางเลือกใหม่ ซึ่งต่างจากการพัฒนาเชิงเผด็จการจากบนสู่ล่างของการพัฒนาพลังงานน้ำ ตัวอย่างเช่น อุทยานสันติภาพสาละวินเป็นโครงการที่ริเริ่มนำโดยชาวกะเหรี่ยงในรัฐกะเหรี่ยงและตามแนวชายแดนลุ่มน้ำสาละวิน ที่ส่งเสริมการอนุรักษ์และการกำกับดูแลควบคุมทรัพยากรธรรมชาติของชุมชนรวมถึงบริเวณของเขื่อนฮัตจี

รัฐบาลไทยได้สำรวจการผันน้ำข้ามพรมแดนจากลุ่มน้ำสาละวินไปยังภาคกลางของประเทศไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2522 รวมถึงแม่น้ำสาขา เช่น แม่น้ำยวม ในการให้สัมภาษณ์ของผู้สูงอายุและนักกิจกรรมในพื้นที่หลายคนจำได้ว่าเคยได้ยินเกี่ยวกับเขื่อนและการผันน้ำเหล่านี้เมื่อพวกเขายังเป็นเด็ก และมีบางคนก็เคยต่อต้านการรื้อฟื้นโครงการซ้ำๆก่อนหน้านี้ ซึ่งรวมถึงเขื่อนแม่ลามาหลวงบนแม่น้ำยวม ซึ่งถูกเสนอสร้างเมื่อปี พ.ศ.2533 แต่ไม่เคยได้สร้างเนื่องจากผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและแรงกระแสต่อต้านจากชุมชนที่จะได้รับผลกระทบ ซึ่งตอนนี้หลายคนจากในสมัยนั้นก็คงต่อต้านโครงการผันน้ำยวมในปัจจุบัน

ในปี พ.ศ. 2559 รัฐบาลไทยได้สำรวจเส้นทางการผันน้ำหลายเส้นทางจากลุ่มน้ำสาละวินไปยังเขื่อนภูมิพล โดยมีการผันน้ำยวมเป็นตัวเลือกหนึ่ง โครงการนี้ได้พัฒนาโดยกรมชลประทานของประเทศไทย การผันน้ำยวมต้องเสร้างเขื่อนสูง 69.5 เมตร บนแม่น้ำยวม ต้องสร้างสถานีสูบน้ำและอุโมงค์ส่งน้ำยาว 61 กิโลเมตร ที่จะต้องผ่านสามจังหวัดภาคเหนือของประเทศไทยและต้องผ่านพื้นที่ป่าสงวนหลายแห่งเพื่อผันน้ำไปยังเขื่อนภูมิพลสู่ลุ่มน้ำเจ้าพระยา เมื่อวันที่ 15 กันยายน 2564 รายงานประเมินผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมหรือ EIA ได้ผ่านการอนุมัติจากคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ (กก.วล.) แต่ภาคประชาสังคมและชุมชนมองว่า EIA ฉบับนี้มีความบกพร่องอย่างมหาศาล ซึ่งในขณะที่โครงการนี้คาดว่าจะต้องใช้งบประมาณ 70,000 ล้านบาท (2.1 พันล้านเหรียญสหรัฐ) และต้องใช้เวลาสร้าง 7 ปี สื่อรายงานว่ารัฐวิสาหกิจของจีนจะสร้างโครงการนี้ด้วยความเร็วสูง จะลดทั้งระยะเวลาในการสร้างและต้นทุนครึ่งหนึ่ง ซึ่งอาจเป็นส่วนหนึ่งของการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทางของประเทศจีน (China’s Belt and Road Initiative) อย่างไรก็ตามเรื่องนี้ยังไม่มีหลักฐานที่เปิดเผยต่อสาธารณะ