၂၀၂၁ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ၁ရက်နေ့ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းမှုသည် နိုင်ငံတော်၏ အဆင့်မြင့်ပညာကဏ္ဍအား ဆိုးရွားပြင်းထန်စွာ ရိုက်ခတ်ခဲ့သည်။   တက္ကသိုလ်ကျောင်းသူ ကျောင်းသားများနှင့် ဆရာ၊ဆရာမများအနေဖြင့် အကြမ်းမဖက်အာဏာဖီဆန်ခြင်းလှုပ်ရှားမှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သည့်အတွက် တက္ကသိုလ်ကျောင်းများအား ကာလအတန်ကြာအောင် ပိတ်သိမ်းထားခဲ့ရသည်။ စစ်အာဏာသိမ်းအစိုးရ၏ စေခိုင်းမှုကြောင့် အစိုးရတက္ကသိုလ်များအား ၂၀၂၂ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ပြန်လည်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော်လည်း စစ်တပ်မှအုပ်ချုပ်သည့် ပညာရေးအား ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ဆန္ဒပြသည့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများနှင့် ဆရာ၊ဆရာမများသည် အကြမ်းမဖက်အာဏာဖီဆန်ခြင်း လှုပ်ရှားမှုတွင် ဆက်လက်ပါဝင်ခဲ့ကြသည်။ အဆိုပါဖြစ်ရပ်ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေးကဏ္ဍတွင် ကြီးမားသည့်ကွာဟချက်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ပညာရေးသည် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း စစ်အုပ်ချုပ်မှုအား ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ကြသည့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများသည် ၎င်းတို့၏ ပညာရေးအား လက်လှမ်းမီရန်အတွက် ရုန်းကန်နေကြရသည်။ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးကာလ ၂နှစ်ကျော်တွင် စစ်အုပ်ချုပ်မှုအား ဆန့်ကျင်ကြသူများအနေဖြင့် ထိုပညာရေးကွာဟချက်အား ဖြည့်တင်းရန်အတွက် နည်းလမ်းပေါင်းစုံဖြင့် ကြိုးစားလျက်ရှိကြသည်။​

မြန်မာနိုင်ငံ၏ အဆင့်မြင့်ပညာရေးကဏ္ဍတွင် လက်ရှိအားဖြင့် အမျိုးအစား(၄)မျိုးရှိပြီး ၎င်းတို့မှာ အစိုးရတက္ကသိုလ်များ၊ ပုဂ္ဂလိကတက္ကသိုလ်များ၊ အမြတ်အစွန်းမယူသည့် အွန်လိုင်းမှသင်ကြားသည့် တက္ကသိုလ်များနှင့် တိုင်းရင်းသားပညာရေးအဖွဲ့အစည်းများဟူ၍ ရှိကြသည်။  စစ်အာဏာသိမ်းခေါင်းဆောင် မင်းအောင်လှိုင်အား ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ကြသည့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများအနေဖြင့် စစ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိသည့် အစိုးရတက္ကသိုလ်များသည် ရွေးချယ်စရာမဟုတ်ကြပေ။ ကျန်ရှိသည့်ရွေးချယ်စရာ(၃)ခုအနက်တွင် အမြတ်အစွန်းယူသည့် ပုဂ္ဂလိကတက္ကသိုလ်များသည် ငွေကုန်ကြေးကျ များပြားလွန်းသည့်အတွက် အကြမ်းဖက်အာဏာဖီဆန်ခြင်းလှုပ်ရှားမှုတွင်ပါဝင်သည့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများအတွက် ရွေးချယ်စရာမဟုတ်ပေ။ ထို့ကြောင့် အဆိုပါကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများလက်လှမ်းမီနိုင်သည့် အဆင့်မြင့်ပညာတက္ကသိုလ်များသည် ဒီမိုကရေစီအရေးလှုပ်ရှားမှုနှင့် ဆက်နွယ်နေပြီး တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပတ်သက်ခြင်းရှိသည့် (သို့မဟုတ်) ပတ်သက်ခြင်းမရှိသည့် အွန်လိုင်းတက္ကသိုလ်များသာဖြစ်ကြသည်။  တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုလူငယ်များအတွက်မူ တိုင်းရင်းသားဒေသများရှိ ပြည်သူများနှင့် နေရပ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးလာကြရသူများအတွက် ရည်ရွယ်ကာ ဖွင့်လှစ်သင်ကြားပေးနေသည့် ပညာရေးအဖွဲ့အစည်းများသည် ရွေးချယ်စရာဖြစ်ကြသည်။ အဆိုပါ အဆင့်မြင့်ပညာအဖွဲ့အစည်းများတွင် Education Gathering Group (EGG) Academy, Kachin State Comprehensive University (KSCU), Karen Education & Culture Department (KECD), နှင့်Karenni National Collegeတို့ ပါဝင်ကြသည်။ KECD နှင့် EGG အစရှိသည့် အဖွဲ့အစည်းများသည် စစ်အာဏာသိမ်းမှုမဖြစ်မီကတည်းက ဖွင့်လှစ်သင်ကြားလျက်ရှိကြသည့် အဖွဲ့အစည်းများဖြစ်သည်။

အွန်လိုင်းတက္ကသိုလ်များသည်လည်း ဗမာတိုင်းရင်းသားလူငယ်များနှင့် ဗမာမဟုတ်သည့် တိုင်းရင်းသားလူငယ်များအကြား ရေပန်းစားလျက်ရှိသည်။ မိမိအနေဖြင့် မြန်မာ့နွေဦးတက္ကသိုလ်၏ Institute of Human Rights and Democratic Governance (IHRDG)ဌာနတွင် အကြံပေးနှင့် guidance counselor အနေဖြင့် တာဝန်ယူလာသည့် သက်တမ်းတလျှောက်တွင် ကျောင်းသားများတွင်  ဗမာတိုင်းရင်းသားလူငယ်များနှင့် ဗမာမဟုတ်သည့် တိုင်းရင်းသားလူငယ်များပါဝင်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ အဆင့်မြင့်ပညာဆိုင်ရာ ပရိုဂရမ်များနှင့် ဘာသာရပ်များ သင်ကြားနေကြသည့် အွန်လိုင်းတက္ကသိုလ်များတွင် Irrawaddy Law School, Myanmar University of Social Science and Technology (MUST), Parami Universityနှင့် Spring University Myanmar တို့ပါဝင်ပြီး ထိုတက္ကသိုလ်များ ပိုမိုများပြားလာကြောင်းလည်း တွေ့ရသည်။  အဆိုပါ အွန်လိုင်းတက္ကသိုလ်များအနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူငယ်များအတွက် လက်လှမ်းမီနိုင်ပြီး အမြတ်အစွန်းမယူသည့် ပညာရေးအား ပေးအပ်လျက်ရှိသော်လည်း နိုင်ငံရေးအရတက်ကြွပုန်ကန်သည့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများ၏ ပညာရေးလက်လှမ်းမီနိုင်မှုအား ကူညီထောက်ပံ့ပေးရာတွင် အဆိုပါတက္ကသိုလ်များအနေဖြင့် စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ကြုံတွေ့လျက်ရှိသည်။​

မိမိအနေဖြင့် SUMရှိ IHRDGဌာနတွင် guidance counselor အနေဖြင့် တာဝန်ထမ်းဆောင်လာသည့်အတွက် အဆိုပါအဖွဲ့အစည်းရှိ စိန်ခေါ်မှုများကို ရေးသားလိုပါသည်။ မိမိအနေဖြင့် SUM ၏ IHRDG ဌာန၏ ဒါရိုက်တာ၏ အကြံပေးအဖြစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၀၂၂ခုနှစ်မှ​ စတင်တာဝန်ယူကာ အကယ်ဒမစ်အစီအစဥ်များ ရေးဆွဲခြင်းနှင့်ချမှတ်ခြင်းတို့ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။  ၂၀၂၃ခုနှစ်မတ်လတွင် guidance counselorတွင် ရာထူးဖြင့် ထပ်တိုးတာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုရာထူးတွင် မိမိအနေဖြင့် ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားတဦးချင်းစီနှင့် လက်တွဲကာ ၎င်းတို့လိုအပ်သည့် ပညာရေးနှင့် အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ အကြံပေးခြင်းများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ လာရောက်ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ကြသူ ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများအနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ စစ်အာဏာသိမ်းမှုကာလအလွန်တွင် အဆင့်မြင့်ပညာကဏ္ဍကိုရရှိရန် ကြိုးစားရာတွင် ကြုံတွေ့ရသည် အခက်အခဲများကို ပြောပြခဲ့ကြသည်။ ကျောင်းသူ၊ကျောင်းသားများအနေဖြင့် ကြုံတွေ့ကြရသည့် အဆိုပါအခက်အခဲများကို ဖော်ထုတ်ရေးသားခြင်းဖြင့် စိန်ခေါ်မှုများနှင့်ကြုံတွေ့နေရသည့် လူငယ်များအတွက် အဆင်မြင့်ပညာရေးကို လက်လှမ်းမီစေရန် ကြိုးပမ်းအားထုတ် လုပ်ဆောင်နေကြသူများနှင့် မူဝါဒဖော်ဆောင်သူများ လက်တွေ့ကျသည့်ဖြေရှင်းနည်းများ ရှာဖွေနိုင်စေရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ သို့သော်လည်း တိုင်းရင်းသားဒေသရှိ ပညာရေးအဖွဲ့အစည်းများနှင့် အခြားအွန်လိုင်းပညာသင်ကြားရေးအဖွဲ့များအနေဖြင့် မတူညီသည့် စိန်ခေါ်မှုများကို ကြုံတွေ့နိုင်ကြောင်းကိုလည်း မိမိအနေဖြင့် နားလည်လက်ခံပါသည်။​ ယခုဆောင်းပါးတွင် မိမိအနေဖြင့် IHRDG နှင့် လက်တွဲလုပ်ကိုင်သည့် အတွေ့အကြုံများအပေါ် အခြေခံကာရေးသားထားသော်လည်း အမြတ်အစွန်းမယူသည့် အွန်လိုင်းတက္ကသိုလ်များနှင့် တိုင်းရင်းသားဒေသများရှိ ပညာရေးအဖွဲ့အစည်း အမျိုးအစား(၂)ရပ်လုံးအား “ကြားကာလပညာရေးအဖွဲ့အစည်းများ” ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ် သုံးနှုန်းသွားမည်ဖြစ်သည်။